Zaburzenia lękowe często towarzyszą chorobom przewlekłym. Łączą się ze stresem związanym ze stanem zdrowia i charakteryzują się nadmiernym niepokojem wpływającym na jakość życia.
Dlaczego warto mówić o lęku przy chorobie przewlekłej?
Radzenie sobie z chorobą przewlekłą jest trudne, a towarzyszący jej lęk może to dodatkowo utrudniać. Czasem ciężko ocenić, gdzie kończy się uzasadniona obawa przed realnym zagrożeniem związanym z przebiegiem choroby, a gdzie zaczyna się nadmierny niepokój utrudniający codzienne funkcjonowanie.
Gdy lęk staje się uporczywy i przytłaczający, pogarsza jakość życia oraz utrudnia leczenie. Może to oznaczać, że chorobie przewlekłej towarzyszą rozwijające się zaburzenia lękowe. Dlatego warto zwracać uwagę nie tylko na objawy fizyczne choroby, ale także na zmiany samopoczucia, emocji czy zachowania. Równie istotne jest dzielenie się swoimi doświadczeniami z lekarzem, bliskimi i osobami w podobnej sytuacji. Mogą oni pomóc w realistycznej ocenie naszych obaw i nakierować na odpowiednie formy wsparcia pozwalające poprawić jakość życia.
Jakie choroby przewlekłe najczęściej współwystępują z lękiem?
Badania pokazują, że u 20-35% pacjentów z chorobą przewlekłą występuje także zaburzenie psychiatryczne, głównie depresja lub zaburzenia lękowe. Dotyczy to między innymi chorób nowotworowych, cukrzycy, chorób układu oddechowego i sercowo-naczyniowego, chorób wątroby i nerek oraz chorób endokrynologicznych i autoimmunologicznych.
Przewlekły charakter tych chorób oznacza długotrwałe wyzwania zdrowotne zakłócające codzienne funkcjonowanie. Konieczność ciągłego leczenia, fizyczne ograniczenia i chroniczny ból naturalnie przyczyniają się do wzrostu stresu i lęku. Dodatkowo niektóre leki stosowane w leczeniu mogą wywoływać lub nasilać objawy lękowe, takie jak niepokój, kołatanie serca czy drżenie. Temat kryzysów psychicznych towarzyszących chorobom przewlekłym poruszamy szczegółowo w naszym podcaście: Kiedy wszystko przytłacza.
Czym są zaburzenia lękowe?
Zaburzenia lękowe to stan, w którym lęk jest nieproporcjonalny do zagrożeń i staje się tak silny i uporczywy, że znacząco utrudnia codzienne życie. W przeciwieństwie do normalnego niepokoju, objawy zaburzeń lękowych trwają długo (zwykle co najmniej 6 miesięcy) i prowadzą do unikania pewnych sytuacji, co pogarsza funkcjonowanie w pracy czy w szkole i negatywnie wpływa na relacje z innymi.
W jakiej formie może objawiać się lęk u osób chorych przewlekle?
Zaburzenia lękowe przebiegają z objawami fizycznymi takimi jak kołatanie serca, pocenie, drżenie, napięcie mięśni, duszność czy ból w klatce piersiowej. Jednocześnie wiele chorób przewlekłych może wywoływać podobne objawy. Mogą one naśladować lub nasilać symptomy lękowe, utrudniając ich rozróżnienie. Z kolei lęk może wpływać na silniejsze odczuwanie choroby, prowadząc do spirali nasilania objawów. Na przykład duszność u osoby z chorobą płuc może być mylona z atakiem lęku lub może nasilać już odczuwany niepokój. To sprawia, że u wielu pacjentów zaburzenia lękowe pozostają długo nierozpoznane.
Jak lęk wpływa na leczenie i jakość życia?
Przewlekły lęk tworzy destrukcyjny mechanizm, który pogarsza przebieg choroby podstawowej na kilka sposobów:
Nasilenie objawów fizycznych – lęk zwiększa świadomość i skupienie na objawach choroby, sprawiając, że są odczuwane jako bardziej intensywne. To z kolei wywołuje kolejną falę lęku, tworząc błędne koło.
Wpływ na układ immunologiczny – długotrwały lęk może wpływać na odporność organizmu, czyniąc organizm bardziej podatnym na infekcje i potencjalnie pogarszając stan podstawowy. Ma to szczególne znaczenie w chorobach autoimmunologicznych.
Unikanie leczenia – lęk może prowadzić do zachowań unikających, takich jak pomijanie wizyt lekarskich czy unikanie sytuacji społecznych. Utrudnia to skuteczne zarządzanie chorobą przewlekłą, negatywnie wpływa na samopoczucie i wzmaga izolację społeczną.
Zaburzenia snu – chroniczny lęk pogarsza jakość snu, a nawet prowadzi do bezsenności. Brak regeneracji nasila objawy chorób przewlekłych i zmniejsza zdolność organizmu do gojenia i radzenia sobie ze stresem (więcej o zaburzeniach snu u osób z chorobami przewlekłymi przeczytasz tutaj: Zaburzenia snu u osób z chorobami przewlekłymi).
Co może pomóc – strategie radzenia sobie z lękiem
Jedną z najskuteczniejszych metod leczenia zaburzeń lękowych jest psychoterapia, szczególnie terapia poznawczo-behawioralna (CBT). Szczegółowe informacje o psychoterapii w kontekście chorób przewlekłych znajdziesz w tym artykule: Psychoterapia a choroba przewlekła. Pomocne mogą okazać się także techniki relaksacyjne takie jak ćwiczenia oddechowe, medytacja czy progresywna relaksacja mięśni. Prosty przykład: skoncentruj się na powolnym, głębokim oddychaniu, wydech powinien być dłuższy niż wdech. Powtarzaj przez kilka minut.
Ważną rolę odgrywa aktywność fizyczna dostosowana do możliwości pacjenta oraz edukacja o chorobie – lepsze zrozumienie schorzenia może zmniejszyć lęk przed nieznanym. Istotne jest wsparcie społeczne w postaci kontaktu z rodziną, przyjaciółmi czy grupami wsparcia. W ciężkich przypadkach konieczna może być farmakoterapia pod nadzorem lekarza.
Gdzie szukać pomocy?
Równie istotne jest systematyczne obserwowanie swoich objawów i otwarta komunikacja z lekarzem. Warto zgłaszać wszelkie zmiany, zarówno fizyczne, jak i psychiczne, ponieważ w równym stopniu mogą one wpływać na samopoczucie i skuteczność leczenia. Na podstawie wywiadu lekarz prowadzący może skierować do specjalisty. Psychiatra przeprowadzi diagnostykę i w razie potrzeby wdroży farmakoterapię, natomiast psycholog lub psychoterapeuta pomoże opracować strategie radzenia sobie z lękiem. W ramach NFZ dostępne są konsultacje psychiatryczne i niektóre formy psychoterapii, choć czas oczekiwania może być długi.
Warto skorzystać z grup wsparcia prowadzonych przez organizacje lub udzielanych bezpośrednio przez pacjentów na przykład za pomocą aplikacji „Pacjenci pacjentom”. W sytuacjach kryzysowych dostępne są telefony zaufania (np. 116 123 – całodobowy telefon zaufania) oraz ośrodki interwencji kryzysowej, które oferują bezpłatną pomoc.
Co warto zapamiętać?
Lęk towarzyszący chorobom przewlekłym to częsty i zrozumiały problem, który nie powinien być bagatelizowany. Rozpoznanie objawów zaburzeń lękowych i podjęcie odpowiednich działań może znacząco poprawić jakość życia i skuteczność leczenia choroby podstawowej.
Pamiętaj, że szukanie pomocy to oznaka siły, a nie słabości – istnieją skuteczne metody wsparcia, które mogą pomóc w radzeniu sobie z lękiem i lepszym funkcjonowaniu z chorobą przewlekłą. Natomiast poprawa to stopniowy proces. Niektóre efekty mogą być widoczne wcześniej, inne później. Bądź cierpliwy wobec siebie i daj sobie czas.
Bibliografia
Otlewska, A. (2018). Współistnienie chorób somatycznych i psychicznych. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 24(1), 54–58. doi: 10.26444/monz/86587
Niebieska Linia. (2007, 8 sierpnia). Zaburzenia lękowe – diagnoza i formy pomocy. Niebieska Linia nr 4/2007.
Grace, S. & Lewinson, R. (2022, 2 grudnia). When chronic disease overlaps with anxiety.
